İnsan sıhhati açısından her ne kadar tehlikeli olsa da pek çok kimyasala maruz kalıp bunları soluyoruz. Asbest lifleri havada solunur hale geldiklerinde öldürücü olabilmektedir. Teneffüs yollarında asbest lifleri akciğerde birikir ve zedelenmelere yol açar. Bu yüzden asbest tehlikeleri önemli alınması gereken bir durumdur. Kolay tutuşması, ısıya sağlam olması ve ısı izolasyonu sağlaması nedeniyle asbest birçok kesimde kullanılıyor. Asbest ticari ismiyle amyant olarak da bilinir. İnşaat, gemi, otomotiv ve dokumacılık üzere birçok sanayi alanında kullanılan asbest, ülkemizde de pek çok alanda faaliyet gösterdi.
ASBEST NEDİR? NERELERDE KULLANILIR?
Çevrede doğal olarak bulunan ve lifsi (iğsi) yapıda olan bir mineral kümesidir. Asbest kümesinde yer alan minerallerin ortak özelliği lifsi yapıda olmalarıdır. Asbest mineralleri bu lifsi yapısal özellikleri nedeniyle “fibröz mineraller” olarak da bilinirler. Mineraller bu yapı sayesinde ısı, sürtünme ve baskıya yani gerilime epeyce sağlamdırlar. İçeriğindeki lifsi yapı onlara kusursuz bir yalıtım yeteneği verir. Bu özellikleri sayesinde asbest sanayide, yaklaşık 3.000 iş kolunda yaygın kullanım alanı bulmuştur.
Son yıllarda asbest ile insan ortasında ağır bir alaka yaşanmıştı. Gelişmiş ülkelerdeki asbest kullanımının genişliği, madencilik ve sanayi ortamlarında gelişen mesleksel temaslarla alakalıdır. Emekçiler asbest madenlerinde ve birtakım iş alanlarında direkt, kimi iş alanlarında ise dolaylı yoldan asbest ile temas etmişlerdir. Yeniden bu maden yahut iş yerlerinin etrafında yaşayanlar ise oluşan etraf kirliliği nedeniyle, daha düşük yoğunlukta da olsa asbest ile temas etmek durumunda kalmışlardır.
Gelişmekte olan ülkelerde asbest teması, endüstrinin gelişimine koşut olarak artmıştır. Ülkemizde de 2010 yılında asbest üretimi ve kullanımı büsbütün yasaklanmıştır. Fakat bu tarihe kadar üretilen ve kullanılan asbest hala hayatımızın her alanında yer almaktadır.
Asbest üretimi ve kullanımının yasaklandığı ülkelerde bu iş alanlarında yavaş yavaş asbestten farklı hususlar kullanmaya, örneğin cam elyafı kullanmaya dönmüş, böylelikle iş kollarında asbestten risksiz ortamlar oluşmaya başlanmıştır. Lakin daha evvel kullanılan eserler nedeniyle asbest teması devam etmektedir.
ASBEST NERELERDE BULUNUR, KULLANILIR? NERELERDE TEMASA GEÇİLİR?
3.000’den fazla kullanım alanı olan asbestten, bilhassa gemi, uçak, araba sanayiinde, makine alanlarında yağlayıcı husus ve sızdırmazlık elemanı olarak, inşaat kesiminde, ısı ve ses yalıtımında yaygın olarak faydalanılmıştır.
-Doğal asbest: Tabiatta yayılmış onlarca asbest çeşidi vardır. Kimi yörelerde, suda ve havada eser ölçülerde bulunabilir, lakin bu kanserojen tesirini gösterecek seviyede değildir (başka bir deyişle hepimizin akciğerlerinde birkaç kristal bulunabilir). Yerleşim bölgelerindeki toprak içeriğinde bulunabilir.
-Isı ve ses yalıtımı sistemleri: Bilhassa eski gemilerde, uçaklarda, otobüslerde, mesken çatılarında, itfaiyeci elbiselerinde, perdelerde, ütü tahtalarında, fırın eldivenlerinde kullanılmıştı.
-Konutlar: Asbest içeren çimentoda ve badana boyası karışımlarında kullanılmıştı. Su ve kanalizasyon borularını katılaştırmak için de asbestos kullanılıyordu.
-Fren balataları: Tekerlekli araçların fren balatalarının üretiminde asbestos değerli bir katkı hususuydu.
ASBEST TEMASI NERELERDE GERÇEKLEŞEBİLİR?
1-Mesleksel temas (endüstri nedenli temas)
2- Primer: Asbest madeni,
3- Sekonder: Asbest içeren husus ile çalışan iş yerleri, örneğin eternit, dokuma sanayii.
4- Tersiyer: Meslek ortamından çevresel temas:
-
Domestik temas: İş yerlerinde çalışanların meskene getirdikleri elbiseler nedeniyle temas,
-
Yerleşim – komşuluk yoluyla temas,
5- Çevresel temas: Ömür ortamlarında kullanılan kimi materyallerdeki asbest artışı nedeniyle etrafa yayılması.
6- Kırsal alanda asbest teması: Kırsal alanda yaşayan köylülerde gerçekleşen temas.
ASBEST HASTALIĞI NEDİR? ASBEST TEHLİKESİ
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), her yıl dünyada kanser yapan hususları sistemli olarak özelliklerine nazaran kümelere ayırmaktadır. Ajansın kanserojen hususlar listesinde asbest hususu, “kesin kanserojen” tanımlanması ile 1. kümede sınıflandırılmıştır. Asbestin nefes yoluyla alındıktan sonra teneffüs sistemi üzerine oluşturduğu kimi hastalıklar şunladır:
1-Kalsifiye yahut kalsifiye olmayan plevral plak (akciğer zarı üzerinde kireçlenme yapmış yahut yapmamış lokal zar kalınlaşmaları)
2- Diffüz plevral fibrozis (akciğer zarında çepeçevre kalınlaşma)
3- Benign asbest plörezisi (akciğer zarları ortasında âlâ huylu su toplanması)
4- Asbestozis (akciğerlerde asbest toplanmasına bağlı sertleşme ve bozulma)
5- Yuvarlak atelektazi (akciğerde küçük sönmüş alanlar)
6- Mezotelyoma (akciğer zarı kanseri)
7- Akciğer kanseri
Bu hastalıklar asbest ile temas etmiş topluluklarda olağan insan topluluklarına nazaran çok daha sık görülür. Asbestin yol açtığı hastalıkların ekonomik yükü de olukça ağırdır. Yapılan araştırmalara nazaran, asbestin yol açtığı hastalıkların tedavisi için Almanya’nın yıllık harcaması 290 Milyon Euro’yu bulmaktadır. Japonya’da ise bugüne kadar toplam 27 Milyar Yen harcandığı bilinmektedir.